Onderzoek
Wanneer een schilderij gerestaureerd wordt, kan dit bij uitstek het moment zijn om deze grondiger te onderzoeken. Dit gebeurt vaak naar aanleiding van concrete vragen die meer kunnen vertellen over de authenticiteit, toeschrijving of andere kunsthistorische karakteristieken van het werk. Met het schilderij uitgelijst en (deels) ontdaan van oude restauraties kan bijvoorbeeld de schildertechniek beter bestudeerd worden. Maar het kan ook zo zo zijn dat onderzoek nodig is voor een verantwoord en weloverwogen restauratie. Ook kan onderzoek bijdragen aan een goede en weloverwogen restauratie. Hieronder volgen enkele voorbeelden van gangbare onderzoekstechnieken die toegepast kunnen worden. In werkelijkheid zijn er nog veel meer technieken mogelijk die in andere situaties kunnen worden toegepast.
Zichtbaar licht
Te zien is een detailfoto van een schilderij voor restauratie in zichtbaar licht (daglicht). Voor, tijdens en na restauratie worden altijd opnames (foto's) gemaakt van het schilderij. Zo is het transparant wat er tijdens de restauratie aan het schilderij is gedaan. Ook gelden deze foto's als referentie voor eventuele restauraties in de toekomst. Hieronder volgen afbeeldingen van hetzelfde schilderij bekeken met verschillende onderzoekstechnieken.
UV-straling
Door een schilderij bloot te stellen aan UV-straling, vertonen sommige materialen een bepaalde kleur en mate van fluorescentie. Zo zien bepaalde verouderde vernissen groen fluorescent en lichten pigmenten in specifieke kleuren op. Ook kunnen latere toevoegingen vaak goed onderscheiden worden van de originele verflaag door afwijkende fluorescentie.
Op de foto is het verouderde vernis te herkennen als een groene waas. De donkere en oranje vlekjes zijn retouches van een vorige restauratie.
Röntgenopname
Met een röntgenopname wordt er dwars door een schilderij heen gekeken. Op deze manier kan bijvoorbeeld de schildertechniek bestudeerd worden. Zo tonen verfstreken met pigmenten van zware metalen (bijv. loodwit, vermiljoen etc.) op een röntgenopname wit waardoor deze goed te onderscheiden zijn van verf met pigmenten zonder zware metalen. Ook zijn beschadigingen in het doek of paneel zo op te sporen.
Op de foto is linksboven een gat in het doek te zien herkenbaar als zwarte vlek. De witte 'highlights' laten zien waar het pigment loodwit is gebruikt.
Infraroodreflectografie
Met infraroodreflectografie kan het oppervlak vlak onder de verflagen bekeken worden. Zo is bijvoorbeeld te achterhalen of er een ondertekening aanwezig is of dat de schilder tijdens het schilderen wijzigingen heeft aangebracht.
Op de foto te zien dat de heup en het been van het jongetje is verbreed. Ook zijn de zwarte lijnen van de ondertekening rond de arm van de liggende figuur goed te zien.
Microscopie
Door met een microscoop naar het oppervlak van een schilderij te kijken kan de schildertechniek goed bestudeerd worden. Ook zijn oude restauraties zo op te sporen. Soms wordt de microscoop ook als hulpmiddel gebruikt tijdens restauratie wanneer dit nodig is.
Op de foto is een wit verfoppervlak 40x vergroot. Te zien is dat de verflaag gebarsten en zeer vuil (de grijze plekken) is. In dit geval is het vuil verwijderd met behulp van de microscoop vanwege de hoge kwetsbaarheid van de verflaag.
Verfdwarsdoorsnede
Wanneer men meer wilt weten over de laagopbouw van verflagen, kan een verfdwarsdoorsnede kleiner dan een speldenknop uit een schilderij gehaald worden. Dit wordt altijd gedaan in overleg met de eigenaar. Door de verfdwarsdoorsnede in te bedden in kunsthars en te bekijken met een onderzoeksmicroscoop, kunnen de verschillende verflagen bekeken worden. Zo kan bijvoorbeeld beter onderzocht worden of bepaalde verflagen origineel of een latere toevoeging zijn. Ook kunnen de gebruikte pigmenten van elkaar onderscheiden worden.
Op de foto ziet u een verfdwarsdoorsnede. Van onder naar boven is aanwezig: (1) een zandkleurige verflaag met daarop (2) een witte en bovenop (3) en donkerrode verflaag.